Zygmunt Drewnik

H U C Z W A

Jednym z licznych dopływów arterii wodnej Bugu jest rzeka Huczwa, nad którą leży Hrubieszów. Stanowi lewobrzeżny dopływ Bugu o długości 79 km. Powierzchnia dorzecza Bugu wynosi 1573km2. Rzeka płynie przez Padół Zamojski, zbiera wody z Działów Grabowieckich oraz częściowo z Grzędy Sokalskiej. Źródła Huczwy znajdują się we wsi Justynówka na płn.-wsch. Od Tomaszowa Lub. i wypływają u podnóża Białej Góry, na wysokości 318 m.
Huczwa jest rzeką w stadium dojrzałym, o zmiennej szerokości, do Bugu wpada lejkowato w okolicy Gródka. Gródek to miejscowość prehistoryczna; znajduje się tam kurhan i wały drewnianego grodziska.
Całkowita długość rzeki wynosi 79 km, z tego na powiat hrubieszowski przypada 46 km, w tym 26 km regulowane. Spadek rzeki na całej długości niewielki.
Dolina rzeki podmokła i zabagniona, obfituje w bardzo żyzne lecz bagniste łąki. Odszukanie biegów rzeki łatwe: od źródeł do Dobóżka pod Tyszowcami – bieg górny, od Turkowic do Gozdowa – bieg środkowy, skąd do ujścia w Gródku – bieg dolny.
Prace melioracyjne nad Huczwą rozpoczęto w latach 1932 – 1939. Pracowali więźniowie z obozu karnego na Dąbrowie, tj. między Tyszowcami a Lipowcem i Turkowicami. Do wybuchu wojny prace melioracyjne / budowa nowego kanału / doprowadzona została do mostu w Tyszowcach. Rozpoczęte przed wojną prace były kontynuowane w okresie okupacji; pracowali głównie Żydzi a później Polacy, przymusowo wcielani do Baudienstu. Regulację rzeki do źródeł podjął po wyzwoleniu Urząd Wodno – Melioracyjny w Zamościu.
Do 1960 r. Huczwa przedstawiała obraz rzeki całkowicie dzikiej, przejawiając znaczną działalność erozyjną i akumulacyjną. Na odcinkach uregulowanych erozja znacznie się zmniejszyła. W wielu miejscach wodę spiętrzono jazami a rowami odprowadzana jest w celach nawadniania.
Nad Huczwą leżą liczne miejscowości. Do większych należą: Hrubieszów, Gozdów, Werbkowice, Turkowice, Tyszowice, Łaszczów i Gródek w pow. Tomaszowskim. Pozostałe to Gródek w pow. Hrubieszowskim, Obrowice, Brodzica, Konopne, Malice, Wronowiec, Pasieka, Adamówka, Wakijów, Czermne, Podbór, Klątwy, Mikulisz, Muratyn, Nadolce, Dobużek, Łaszczów, Zimno, Pieniany, Wola Gródecka, Podhorce i Justynówka.
Nad dopływami Huczwy i wpadającymi do niej rowami melioracyjnymi leżą Miedniki, Mojsławice, Zadębce, Nieledew, Obrowiec /rzeka Białka/, Trzeszczany, Mołodiatycze, Gdeszyn, Peresołowice. Kotlice, Konopne, Sahryń, Perespa, Dub, Wożuczyn, Wólka Pokarzowska, Rachanie, Józefówka, Mołożów, Miętkie, Przewodów, Posadów, Kmiczyn, Nowosiółki i Tolatyn. W sumie, przeszło 60 miejscowości powiązanych jest z Huczwą.
Stan wody z licznie rozsianych źródeł, z których wypływają liczne, nieduże, nie raz o nadanej przez ludność nazwie dopływy, jak np. Siniucha, Białka, Kmiczynka itd. Część wód, głównie w górnym biegu, płynie po podłożu gliniasto – marglistym. Średni podłużny spadek rzeki wynosi 0,38%. Na całej długości dolnego wycinka rzeki płynie naturalną dziką trasą, silnie serpentuje i eroduje, wcinając się głęboko w teren od 3 – 5 m, dochodząc w części przyujściowej do 7 m. Znaczne wcięcie koryta rzeki powstało wskutek zniszczenia istniejących niegdyś młynów wodnych, co spowodowało zwiększenia spadu i erozję denną. Szerokość koryta dochodzi od 10 do 30 m. Przy wyższych stanach w okresach wiosennych lub letnich, rzeka prowadzi żyzne muły, które pierwotnie użyźniały łąki. Obecnie wielkie wody mieszczą się przeważnie w korycie wnosząc niewykorzystane muły do Bugu.
Postępuje stale erozja denna koryta rzecznego i systematycznie obniżanie się wody. Jest to wywołane ogólnym deficytem wody na Wyżynie Lubelskiej, chociaż nie bez wpływu pozostaje obecna regulacja pozostałego odcinka Huczwy.
Erozja denna związana jest z przesuszeniem użytków zielonych i spadkiem plonów. Istnieje konieczność zagospodarowania potorfowisk i wyrównanie terenów starych koryt, Do wykonania jest odwodnienie gruntów podmokłych i nawodnienie przesuszów, uregulowanie ścieków miejskich, spiętrzenie rzeki przy pomocy kozłów. W związku z dalszym wykorzystaniem rzeki należy wykonać korekcję progową koryta, dla podniesienia wody normalnej w korycie i gruntowej na przyległych obszarach dolin. Wyrównaniu torfowisk winno towarzyszyć karczowanie krzaków i zarośli.
Znaczenie gospodarcze rzeki dla celów rolniczych jest duże, nie mniejsze jest znaczenie sportowo – turystyczne, sanitarne itd. Huczwa dostarcza wody dla zakładów przemysłowych, do niej doprowadzone są ścieki tych zakładów. Obecnie pracuje się nad tym, żeby ze względów estetycznych wyłożyć kanał i staw oraz wkomponować zieleń po trasach ścieków. Czuwa nad tym PIWM Hrubieszów i Chełm Lub.
Na Huczwie budowane są jazy i mosty. Jazy znajdują się poniżej Hrubieszowa, mają charakter sportowy, dla podpiętrzenia wody w mieście. Jaz koło Sławęcina służy do rozprowadzania wody na obydwa koryta w obrębie miasta oraz nawadniania łąk. Poza tym jazy znajdują się na wysokości Cukrowni w Werbkowicach, Malicach, Turkowicach i Strzyżowie. Mosty znajdują się w Gródku, Hrubieszowie, Hrubieszów – Chełm, Hrubieszów – Sławęcin, Hrubieszów – Wolica, w Tyszowcach, Malicach, Brodzicy i osiem mostów w Werbkowicach.
Ludność miejscowości leżących nad Huczwą pobiera z niej wodę; w znacznie większym stopniu następujące zakłady przemysłowe: Cukrownia Werbkowice, Zakłady Prefabrykatów Budowlanych Werbkowice, Roszarnia „HAKON” w Hrubieszowie, Cukrownia w Wożuczynie, Nieledewska Wytwórnia Win, Masarnia i Piekarnia w Łaszczowie, PKP w Werbkowicach, Gozdowie i Łaszczowie.
Hrubieszowskie łąki nad Huczwą zajmują około 3250 ha.
Z dopływów Huczwy należy wymienić: Białka w Obrowcu, @@rykówka w Wilkowie, Sieniucha w Kotorowie oraz Kanej Lipowiecki w Lipowcu k. Turkowic.
Przed melioracją i regulacją stopień zarybienia rzeki był znaczny. Sportem rybacko – wędkarski zajmuje się znaczna ilość osób.
Na koniec warto wspomnieć, że w okresie przedwojennym uczniowie Liceum Ogólnokształcącego im. St. Staszica w Hrubieszowie zbudowali łódź, którą przez Huczwę, Bug i Wisłę dopłynęli do Gdańska. W okresie powojennym uczniowie tejże szkoły, członkowie Młodzieżowego Koła TRH dopłynęli do źródeł Huczwy kajakami.


Teofil Zieliński

WYKAZ IMIENNY WŁAŚCICIELI I POSIADACZY GRUNTÓW UKAZOWYCH WSI SIEDLISZCZE BRAMOWE

Właścicielami wzgl. Użytkownikami poszczególnych 33-ch osad wsi Siedliszcze w latach 1867 – 1947 byli:
1. Stanisław Janecki, Jan Janecki, Stanisław Janecki, Feliksa Janecka.
2. Maciej Kowalczuk, Feliks Kowalczuk, Stanisław Kowalczuk, Jan Kowalczuk, Mikołaj Kowalczuk, Antoni Seniuk, Kazimierz Seniuk, Kazimiesz Basaj, Antonina Otrociuk, Antoni Otrociuk.
3. Jan Jacyniuk, Antoni Jacyniuk, Olga Zubko, Jan Kapyś, Jan Jacyniuk, Stanisław Jacyniuk, Aleksander Jacyniuk, Roman Kapyś, Maksym Kłak, Olga / żona Stanisława / Zielńska.